Beroep en scholing

Het beroep* ervaringsdeskundige is het resultaat van een lange ontwikkeling. In 2011 pleitte Maurice Levano (zie Canon Cliëntenbeweging GGZ Nederland) voor een steviger functiebeschrijving, omdat ervaringswerkers vonden dat hun inzet serieuzer genomen kon worden. Ervaringsdeskundigen werkten sinds jaar en dag zonder onderbouwing van het beroep. Die onderbouwing is er sinds 2013 in de vorm van een Beroepscompetentieprofiel ervaringsdeskundigheid (BCP-E). Deze is in 2022 aangevuld met het Kwaliteitssysteem voor Ervaringsdeskundigen (KvE). Het BCP-E** is herzien in 2022 en biedt een basis om vanuit te kunnen differentiëren naar verschillende niveaus en beroepscontexten. Het KvE bestaat uit een generieke module ervaringsdeskundigheid (GM), landelijke leerplannen, het Beroepsregister ervaringsdeskundigen en een professioneel statuut. Met deze onderbouwing kristalliseert ervaringsdeskundigheid zich als beroep uit. Dat maakt het gesprek erover makkelijker.
Het beroep ervaringsdeskundige is volop in ontwikkeling. Zo is in oktober 2023 het beroep opgenomen in het functieboek Sociaal Werk en zijn er allerlei vormen van scholing en onderwijs om ervaringsdeskundige te kunnen worden.

Mbo en hbo opleidingen

Het scholingsaanbod varieert van complete opleidingen zoals mbo-, hbo- en AD opleidingen (zie sectorplan) tot trainingen en cursussen. Bij opleidingen krijgt ervaringskennis op verschillende manieren een plek:

• Opleidingen waarbinnen aandacht is voor ervaringskennis van studenten
• Opleidingen waarbinnen met ervaringsdeskundigen in het onderwijs wordt samengewerkt, bijvoorbeeld als gastdocent
• Opleidingen waar je binnen de mensgerichte opleiding (zoals social work, verpleegkunde) ervaringsdeskundigheid als accent kunt ontwikkelen
• Aparte opleidingen ervaringsdeskundigheid

De eerste drie manieren zorgen ervoor dat het onderwijs aandacht besteedt aan ervaringskennis als een van drie bronnen van kennis te zien én studenten leert samenwerken met ervaringsdeskundigen (Gijzel, S. van, e.a., 2023). De Vereniging voor Ervaringsdeskundigen geeft een goed overzicht van het laatste.

Cursussen en trainingen

Mensen die zich oriënteren op dit vak in de hulpverlening, kunnen naar een reguliere mbo- of hbo-opleiding gaan. Als mensen werkzaam willen zijn binnen de methodische zelfhulp en peersupport, dan vraagt dit andere competenties en passen meer praktijkgerichte, cursorische vormen van scholing vaak beter. Er zijn bijvoorbeeld cursussen als Werken Met Eigen Ervaring (WMEE), TOED, GOED, EDNAH en Howie the Harp. De regionale cliënten- en naastenorganisatie of herstel- en zelfregie-initiatieven hebben hier meer informatie over. Zulke organisaties kun je vinden in de MIND-Atlas.

Daarnaast is er bijscholing mogelijk via masterclasses, symposia, webinars, vakliteratuur/vakblogs, enz. Ook is intervisie, supervisie, steun vanuit de organisatie en ontmoeting tussen ervaringsdeskundigen essentieel. Want ervaringsdeskundigheid is een complex vak, waarin je moet kunnen omgaan met weerstand bij organisaties, of problemen die aan schuren tegen eigen (oud) leed.

Zonder opleiding aan de slag

Ook kun je als ervaringsdeskundige zonder een opleiding tot ervaringsdeskundige de kennis en vaardigheden hebben om dit beroep uit te oefenen. Oftewel, mensen kunnen ook op een andere manier hun ervaringskennis en –deskundigheid ontwikkelen en inbrengen. Bijvoorbeeld volgens het meester-gezel principe (Aan de slag met ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid). Dat onderschrijft het beroepsregister binnen bepaalde voorwaarden. Ongeacht hoe je tot die kennis bent gekomen, bieden de competenties van het beroepscompetentieprofiel criteria die helpen bepalen of iemand beschikt over de competenties die je nodig hebt om als ervaringsdeskundige goed je vak uit te oefenen.

Professionalisering

De hiervoor beschreven ontwikkelingen zijn het resultaat van een professionaliseringsslag. Ervaringsdeskundigheid is een volwaardig beroep geworden. Deze professionalisering komt voort uit het bewustzijn dat ervaringen kunnen leiden tot ervaringskennis. En dat die ervaringskennis op professionele wijze ingezet kan worden om uitvoeringspraktijken en de daarbij horende systemen (waar nodig) ter discussie te stellen. Waarmee ervaringsdeskundigheid altijd een emancipatoire ontwikkeling in gang houdt. De ruimte die dit vraagt (‘gewaagde ruimtes’) in het vak roept soms spanning (Keuzenkamp, 2022).

* Wikipedia omschrijft een beroep of vak als een samenhangend geheel van arbeidstaken die voor de uitvoering een bepaalde vakkennis en -kunde vereisen, en dat losstaand van de individuele beroepsbeoefenaar kan voortbestaan en voor de maatschappij herkenbaar is. Een beroep bepaalt mede de positie van de beoefenaar in de sociale structuur.

** Het BCP-E beperkt de term ervaringsdeskundigheid tot de beroepsmatige inzet ervan ten behoeve van de volgende doelstellingen: ondersteuning bij herstel en de persoonlijke ontwikkeling van mensen die ontwrichtende situaties en de gevolgen daarvan ervaren, bij de beleidsontwikkeling en inrichting van humane en toegankelijke zorg en dienstverlening en bij het realiseren van een inclusieve samenleving.